We wtorek 20 lutego w siedzibie RODM odbyło się spotkanie  dotyczące stosunków polsko-żydowskich na przestrzeni lat.

Gościem specjalnym wydarzenia był historyk Uniwersytetu Jagiellońskiego – prof. dr hab. Tomasz Gąsowski., zaś samo wydarzenie reakcją na kontrowersje wywołane nowelizacją ustawy o IPN.

Spotkanie rozpoczęło się od spojrzenia na liczebność i stosunek wzajemny Polaków i Żydów w ciągu ostatnich kilkuset lat. Choć na ogół mówiąc o stosunkach polsko-żydowskich wracamy do okresu II Rzeczpospolitej i pierwszych dni przed wybuchem II wojny światowej, to jak zauważył historyk, "to co wcześniej, to ogromny kapitał". Przypomniał on bowiem liczne przywileje, które polska władza nadawała Żydom, jak i fakt, że suwerenna polska władza nigdy nie wypędzała Żydów ze swojego terytorium – odmiennie niż czyniły to władze w innych europejskich państwach, np. we Francji.

Jak zauważył historyk, przedstawiciele Polski na arenie międzynarodowej często odwołują się do polskiej historii i martyrologii narodu polskiego. Należy jednak przyznać, że argumentacja historią często trafia w pustkę. Odbiorcy takich informacji nie mają wiedzy o polskiej historii, świadomości bólu i ilości ofiar jakie przyniosła II wojna światowa, a następnie okres komunistycznej protekcji. Za przykład Prof. Tomasz Gąsowski podał reportaż na temat Ruchu oporu (ang.: Resistance). Znamienny faktem jest to, że spośród krajów, w których działał wymieniono wszystkie z pominięciem Polski. To ważne, by uświadamiać międzynarodową opinię publiczną i przekazywać jej lekcję o splamionej krwią bohaterów historii Polski, która zarówno podczas wojny, jak i po niej wiele wycierpiała, bowiem zetknęła się z elementarnym złem, którego pod żadnym względem nie można relatywizować.

Historyk przypomniał bohaterską misję Jana Karskiego, który "pukał do bram wszystkich wielkich ludzi tego świata" – m.in. do Franklina Delano Roosevelta, ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych, jak i dyrektywy płynące z Londynu od Władysława Sikorskiego, które zakazywały Polakom pomocy Niemcom w holokauście. Alianci, którzy w 1943 roku powołali grupę specjalistów mających zbadać wiarygodność danych od Jana Karskiego, orzekli, że nie podejmą żadnych działań. Nie zrobili więc niczego, a sam Karski "natrafił na mur obojętności" we wpływowym i wolnym świecie.

Jak zaznaczył Profesor, pomoc Żydom przez Polaków odbywała się poprzez liczne i jednostkowe decyzje ludzi, a niekiedy całych rodzin. Wypełniając chrześcijańskie powinności i służąc bliźniemu, ryzykowali życie nie tylko swoje, ale i życie swoich najbliższych. Bowiem okupowana Polska była jedynym krajem, gdzie za pomoc żydom groziła okrutna śmierć, inaczej aniżeli w pozostałych państwach europejskich, w których formą kary była grzywna czy więzienie.

Ważnym wydarzeniem, o którym opowiedział historyk była konferencja w oxfordzkim Somerville College w sierpniu 1984 roku, traktująca o stosunkach polsko-żydowskich. Towarzyszył jej rozmach, emocje oraz grono szanowanych historyków, do których należy zaliczyć m.in.: Władysława Bartoszewskiego, Antony’ego Polonsky’ego czy Israela Gutmana. Szczególnie zaskakujące podczas dyskusji były diametralne rozbieżności stanowisk na temat relacji Polaków i Żydów z okresu II Rzeczpospolitej czy lat Polski Ludowej, podyktowane na ogół różnym spojrzeniem na historię i przyjęcie innej optyki.

Warto przytoczyć także ciekawe spostrzeżenie historyka o wyraźnie instrumentalnym podejściu Żydów do pojęcia ojczyzny. Życie w diasporze sprawia, że naród ten czuje się przywiązany do miejsc i konkretnych sytuacji, bardziej aniżeli do konkretnego państwa. Tłumaczy to stosunek dzisiejszego Izraela do Polski.

Spośród licznych rekomendacji literackich, które przytoczył historyk w odniesieniu do pogłębiania wiedzy na temat dzisiejszych Żydów i ich wpływu na kształt współczesnego świata, warto podzielić się wydanym w 2016 roku w Polsce "Wiekiem Żydów" autorstwa Yuri’ego Slezkine’a.

Liczne pytania skierowane do profesora dotyczyły głównie wydarzeń z 1968 roku, Pogromu Kieleckiego, stosunków niemiecko-żydowskich, znaczenia śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego i przedłużającego się Wielkiego Kryzysu na wzajemne stosunki Żydów i Polaków oraz tego jak izraelskiej młodzieży przedstawiana jest Polska, w czasie ich wycieczek do obozu w Auschwitz.

Dziękujemy wszystkim przybyłym na spotkanie z Panem Profesorem, za uważne słuchanie i wszystkie pytania.

Zapraszamy na następne spotkania w krakowskim Ośrodku Debaty Międzynarodowej!

Przygotowała: Agnieszka Tarnowska

Tekst powstał w ramach projektu „Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Krakowie, 2016-2018”. Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej. Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.