Dnia 16 czerwca 2021 roku odbyła się ekspercka konferencja zorganizowana w trybie online przez Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Krakowie oraz Ośrodek Myśli Politycznej dotycząca relacji polsko-niemieckich w latach 1991-2021. Dyskusja podzielona została na dwa panele. W pierwszym z nich, zatytułowanym „Historia w polityce”, udział wzięli: prof. Stanisław Żerko z Instytutu Zachodniego, prof. Arkadiusz Stempin z Wyższej Szkoły Europejskiej im. Ks. Józefa Tischnera oraz dr Krzysztof Rak z Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej. Gośćmi drugiego panelu, dotyczącego bilansu relacji, byli: prof. Marek Cichocki z Collegium Civitas, prof. Antoni Dudek z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz prof. Grzegorz Kucharczyk z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. W roli moderatora konferencji wystąpił konsultant RODM w Krakowie – Jakub Krupa.
Dyskusja z ramach pierwszej części konferencji rozpoczęła się od omówienia traktatu o wzajemnej współpracy pomiędzy Republiką Federalną Niemiec a Rzeczpospolitą Polską, który został podpisany w 1991 roku. Prof. Żerko nakreślił kwestie sporne pomiędzy państwem polskim i niemieckim, a także zwrócił uwagę na ówczesny kontekst międzynarodowy i sytuację w Europie. Następnie dr Rak omówił drogę obu państw do podpisania wymienionego traktatu. Zwrócił uwagę, że w tym przypadku istotą było zwycięstwo Zachodu w zimnej wojnie. Ponadto zaznaczył, że traktat ten dotyczył wielu dziedzin i był pierwszą próbą wstępnej regulacji stosunków dwustronnych między RFN a Polską. Potwierdziły to słowa prof. Stempina, który wspomniał również o polsko-niemieckim traktacie granicznym.
Następnie dyskusja zeszła na temat czasów wojny i krzywd wyrządzonych Polakom przez Niemców. Eksperci próbowali odpowiedzieć na pytanie: Czy Polska ma szansę na jakiekolwiek reparacje i odszkodowania ze strony Niemiec? Prof. Żerko przypomniał o zrzeknięciu się przez rząd PRL reparacji. Omawiając tą kwestię goście wspomnieli o zbrodniach popełnionych w czasie drugiej wojny światowej i skali tych czynów, a dr Rak zwrócił także uwagę na kwestię winy.
W końcowej części nie zabrakło odniesienia do współczesnych stosunków, a w szczególności do tematu Nord Stream 2 i relacji niemiecko-rosyjskich, które odbijają się na Polsce. Pomiędzy ekspertami wywiązała się dyskusja co do pozycji Niemiec w regionie i w strukturach europejskich. Pojawiły się nawiązania do wydarzeń z przeszłości i ich wpływu na obecną sytuację w Europie.
Drugi panel konferencji rozpoczął się od ponownego odniesienia do traktatu z 1991 roku. W tym miejscu również wspomniano o reparacjach, ale eksperci szerzej skupili się na kwestii uregulowania statusu mniejszości niemieckiej w Polsce oraz mniejszości polskiej w Niemczech. Zgodnie z traktatem Polacy mieszkający w Niemczech nie mogą korzystać ze statusu mniejszości narodowej. Prof. Cichocki zwrócił uwagę na różnice pomiędzy postrzeganiem Niemców w Polsce jako sąsiadów i społeczeństwo a postrzeganiem niemieckiej polityki, zwłaszcza w odniesieniu do konkretnych problemów. Zaznaczył także, że asymetria pomiędzy tym, jak Niemcy widzą Polaków, a Polacy Niemców jest uderzająca i utrzymuje się nieprzerwanie od ponad trzech dekad. Prof. Kucharczyk zwrócił uwagę, że nasze państwo prowadzi mało poczynań w celu budowy dobrego wizerunku w Niemczech.
Kolejno profesorowie skupili się na dyskusji wokół powiązania charakteru rządów w Polsce z jej stosunkami wobec zachodniego sąsiada. Zasadnicze decyzje w polityce niemieckiej zostały podjęte jeszcze przed 2015 rokiem, a zatem przed zmianą rządów w Polsce, o czym bardziej szczegółowo opowiedział prof. Dudek. Stwierdzono, że w relacjach polsko-niemieckich na przestrzeni ostatnich 30 lat niewątpliwie doszło do zbliżenia, natomiast nie można mówić o przełomie w tych stosunkach.
W części końcowej poruszony został wątek polityki energetycznej, która według ekspertów stanowi jedno z większych wyzwań na drodze do polepszenia stosunków z Niemcami. Ponownie omówiono kwestię gazociągu Nord Stream 2 i związane z nim kontrowersje. Nie zabrakło także nawiązania do inicjatywy Trójmorza i kwestii bezpieczeństwa gospodarczo-politycznego.
W odniesieniu do obu paneli konferencji można stwierdzić, że stosunki polsko-niemieckie na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat obfitowały w wiele kontrowersji i nic nie wskazuje, aby ta tendencja miała się zmienić. Obecnie najczęściej poruszanym punktem spornym jest gazociąg Nord Stream 2, natomiast stale powraca się do kwestii historycznych, m.in. niemieckich zbrodni. Należy zadać pytanie: jak poprawić te relacje, aby stosunki między Polską a RFN sprzyjały prowadzeniu polityk zagranicznych przez te państwa?
Dziękujemy za udział w konferencji i zapraszamy na kolejne debaty, spotkania i wywiady Regionalnego Ośrodka Myśli Politycznej w Krakowie!
Opracowanie: Kamila Rogowicz – praktykantka Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Krakowie i Ośrodka Myśli Politycznej
